‘Zorgwijze’ organisaties slopen hokjes en vooroordelen
Zorg- en welzijnsprofessionals in de eerste lijn moeten op elk moment rekening houden met de persoon voor hen. Wat heeft die nodig in zijn leven? Samen met hem een antwoord vinden op deze vraag vergt gezondheidsvaardige zorgverleners. Hogeschool UCLL werkt daarom, met steun van het Fonds Dr. Daniël De Coninck, inclusieve en cocreatieve vormingspakketten en begeleidingstrajecten uit.
Als mensen moeite hebben om informatie over gezondheid te verkrijgen, te begrijpen en toe te passen, dan is dat niet alleen een individueel probleem, maar ook de verantwoordelijkheid van zorg- en welzijnsprofessionals en -organisaties. Als die gezondheidsvaardig zijn, vinden mensen makkelijker hun weg naar de informatie en het aanbod die ze nodig hebben.
Op dit vlak hebben heel wat aanbieders van zorg en ondersteuning in de eerste lijn in Vlaanderen nog een weg af te leggen, stelt Sam Pless, onderzoeker en lector aan het expertisecentrum Health Innovation van Hogeschool UCLL. Met drie wijkgezondheidscentra en één woonzorgcentrum liepen Pless, Natasja Jennekens en Erika Rutten een onderzoekstraject om de organisaties gezondheidsvaardiger – ‘zorgwijzer’ zoals zij het noemen – te maken.
Meer dan tips & tricks
De vier organisaties lichtten samen met Pless en zijn team hun werking door. Ze zochten via bevragingen, focusgroepen en interviews sterke en zwakke punten, en dachten na over de prioriteiten om gezondheidsvaardiger te worden. Wijkgezondheidscentrum Vierkappes in Tienen bijvoorbeeld bekijkt hoe het de drempels naar zorg nog kan verlagen. Wijkgezondheidscentra De Ridderbuurt en Caleido in Leuven richten zich voor hun traject op mensen met complexe chronische pijn.
“De bedoeling van ons onderzoek was niet om snelle tips & tricks te bedenken voor deze organisaties,” zegt Pless. “We zochten wel ook kleine verbeterpunten om ze gezondheidsvaardiger te maken, maar we willen met dit traject in de eerste plaats duidelijk maken dat organisaties of individuele zorg- en welzijnsprofessionals systematisch en kritisch moeten nadenken over hun eigen gezondheidsvaardigheden.”
Cocreatief en inclusief
Pless identificeerde twee principes voor een ‘zorgwijze’ organisatie. “Gezondheidsvaardige organisaties zijn inclusief en co-creatief”, met andere woorden, ze waken erover dat niemand uit de boot valt en ze maken van gezondheid een zaak van de professionals en de patiënt samen. “De zorgverleners houden voortdurend rekening met wie voor hen zit, ze bergen vooroordelen op en duwen mensen niet te snel in hokjes.”
Van boven naar beneden
Om dat te bereiken zijn er vier aandachtspunten. Eén: een ‘zorgwijs’ beleid is niet alleen een kwestie van een mooie missie en visie, het wordt ook meegenomen in de organisatie, van beneden tot boven. “Twee wijkgezondheidscentra hebben bijvoorbeeld gewerkt op de notie van positieve gezondheid: het feit dat gezondheid niet alleen gaat over biomedische parameters, maar ook over andere levensdomeinen. Wat is voor die persoon belangrijk, waar kunnen we samen naartoe werken? Ze bekijken nu hoe ze dat ook kunnen integreren in hun elektronische patiëntendossiers.”
Aangepast materiaal
Zorgprofessionals hebben bijscholing nodig over gezondheidsvaardigheden in een organisatie in het algemeen maar ook over specifieke aspecten, zoals health literacy bij bepaalde doelgroepen, aandoeningen, of methodieken. Interdisciplinair werken is daarbij essentieel. Via interdisciplinaire vormingen kunnen zorgverleners een gemeenschappelijke taal ontwikkelen. Drie: een gezondheidsvaardige organisatie biedt aangepast materiaal aan – brochures die rekening houden met het feit dat niet iedereen vlot Nederlands spreekt bijvoorbeeld, een toegankelijke website waar patiënten snel de weg vinden, schrijfgerief voorzien bij een raadpleging zodat mensen kunnen noteren, maar ook tolken of infosessies zoals wijkgezondheidscentrum Vierkappes vaststelde.
Communicatie op maat
Tot slot is er het belang van communicatie op maat. “Zorg ís communicatie,” zegt Sam Pless, “tussen de persoon die zorg biedt en degene die zorg nodig heeft. Een gezondheidsvaardige organisatie hanteert een inclusieve en persoonsgerichte communicatie die zich constant bewust is van het feit dat sommige groepen systematisch minder toegang hebben tot de gezondheidszorg, en anders behandeld worden.”
Multidisciplinair
Gezondheidsvaardigheden worden echter ook beïnvloed door de manier waarop onze zorg georganiseerd is. “Bij de zorg voor patiënten met complexe chronische pijn bijvoorbeeld zijn verschillende eerstelijnsdiensten betrokken: de arts, de kinesist, de maatschappelijk werker. Die moeten samen kijken naar wat de patiënt nodig heeft, terwijl het model van onze gezondheidszorg nog te vaak bestaat uit zorgprofessionals die allemaal apart kijken.” De twee wijkgezondheidscentra in kwestie testen nu een multidisciplinair overleg, als startpunt van een traject mét de patiënt.
Vorming en begeleiding
Om zorg- en hulpverleners te helpen gezondheidsvaardiger te worden werkt UCLL momenteel dankzij de steun van het Fonds Dr. Daniël De Coninck, in het kader van de oproep over Gezondheidsvaardigheden, een dubbel aanbod uit voor zorgverleners die ‘zorgwijzer’ willen worden: een opleidingsmodule over cocreatie en een begeleidingsaanbod. “We willen hen vooral uitdagen met een aantal vragen die ze zichzelf kunnen stellen.” Vragen die eenieder die aan de slag is in zorg en welzijn zich eigenlijk moét stellen, besluit Pless. Omdat je zonder het antwoord daarop niet de zorg en ondersteuning kan bieden die alle mensen nodig hebben in de eerste lijn.
Contact: Sam Pless